Artea

Herrigunea Parroki inguruan gorpuzten da, eta plaza inguruan sakabanaturik dauden beste eraikin aipagarri batzuk ere badira: Albisu, Zubiaurre, Kanpain, Karreranea, Bikarioetxe, Txamarretxe eta Ermentari, besteak beste.

Herrigunean, XIII.mendeko Santa Fe parrokia-eliza da eraikinik aipagarriena. Errekaren ondoan dago kokatuta, antzinako ubera batean buru egiten duela; Lazkaomenditik zetozen bidaiariek erabiltzeko, antza. Gurutze latiniarrezko oinplanoa du, ia osotasunean gurutzeriazko gangez estalia. Gurutzearen tartea izan ezik, kainoi gangak estaltzen baitu, gainerakoa fajoi-arkuek edertzen dute. Egungo eraikuntza XVI. mendean egin zen, aurrez zegoen eliza txiki baten egitura aldatuaz. Elizatxoak Campanynsko Santa Fe izena zuen. Korua jatorriko absidearen parean lekutzen da, eta absidetik leihate gotiko bikaina gorde da. Barruan motibo geometrikoez apainduriko bataiarri bitxia dago.

 

Herrigunea Parroki inguruan gorpuzten da, eta plaza inguruan sakabanaturik dauden beste eraikin aipagarri batzuk ere badira: Albisu, Zubiaurre, Kanpain, Karreranea, Bikarioetxe, Txamarretxe eta Ermentari, besteak beste.

Albisu etxea: Gaurko oinetxe eder hau 1625ean egina da. Lau teilatuzko etxe karratua da; guzia harlandu sendoz egina, bi solairu eta ganbara duena. Sarrerako atea bikaina du, eta bere gaineko balkoia ere handitsua, burnizko euskarri eta babesez egina. Edozein lekutik begiratuta ere, etxearen jauregitasuna eta harrizko arte esku txukunak nabariak dira. Orain dela gutxi arte, Vizconde de Cerro izan zen bere jabea. Gaur egun, elkarte batek eskuratu du beheko zati nagusiena.

Zubiaurre etxea: bi aldeetarako teilatudun etxe zaharra da Zubiaurre. Hegoaldera eratua dauka ataria, lehengo baserrien erara. Bere hormak zurbesoekin tolestuak ditu; batzuek zuzenean eta alboka besteak. Ateburuan, leihoetan eta balkoiaren euskarrietan harlanduzko harriak nabari ditu. Etxea bera 1650. urtekoa jotzen dute, batez ere, lehiaburuetan dituen harlandu handien arabera. Etxaurreko alderdi ikusgarriena balkoi luze, patxadako eta egur egokiz taxututakoa da. Zubiaurre etxea oinezlarien aterpe izateaz gain, urte askoan eskola ospetsua izan da: bai jostun eskola bai irakurtze eskola.

Kanpain: Eliz Elkarte baten izenez gogoratzen da Kanpaingo Monastegia Zaldibian. 1027. urtean, On Santxo Handia Nafarroako Errege zenean, Zaldibia Nafarroaren menpe zegoen. 1135. urtean, Garcia Ramirez IV. Nafarroako Errege zenean, bere menpean zeuden Eliz eta baselizen izendegian agertzen da: "Chanpayngo Santa Feren Monastegia, Aralarko Mikel Goiaingeruaren Elizari Iñiguez de Tajona izenekoak eginiko opari zerrendan. 1766. urtean eraberritu egin zuten, eta errota modura urte askoan egon da martxan.

Karreranea: Herriko plazaren alde batean dago. Martin Karrera beasaindarrak eraiki zuen, eta bere egitura 1776. urtekoa da. Plazako bigarren jauregi ederrenetarikoa dugu hauxe. Hiru teilatuzko etxe karratua da. Aurrea harriz landua dauka, harlanduzko ate eta leihoz apaindurik. Garai batean, kartzela ere izan omen zen etxe dotore hau. Orain dela urte batzuk, Udalak eskuratu zuen eta oraindik zehazteke dago zer erabilpen emango zaion.

Larraitz bidean, Saturdi auzoan dagoen izen bereko ermita dago, agiri zaharretan aipatzen den Gipuzkoako lehen tenpluetarikoa, nahiz eta itxuraz oso xumea izan. Ermita honen eta inguruaren argazkia, Nañarriren silueta atzean duela, Gipuzkoako irudi adierazgarrienetakoa da.